เมื่อพูดถึง “วัยทอง” หลายคนอาจนึกถึงภาพของผู้หญิงที่หงุดหงิดง่ายและมีอาการร้อนวูบวาบ แต่ความจริงแล้วการเปลี่ยนแปลงในช่วงวัยนี้มีมิติที่ซับซ้อนและหลากหลายกว่านั้นมากค่ะ วัยทองไม่ใช่โรค แต่เป็นช่วงเปลี่ยนผ่านตามธรรมชาติของร่างการที่ทุกคนต้องเผชิญไม่ว่าจะช้าหรือเร็ว การทำความเข้าใจสัญญาณต่างๆ ที่เกิดขึ้น จะช่วยให้เราเตรียมพร้อมรับมือและดูแลตัวเองได้อย่างถูกวิธี เพื่อให้ยังคงใช้ชีวิตได้อย่างมีความสุขและมีคุณภาพค่ะ
การเปลี่ยนแปลงของระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนในร่างกายเป็นสาเหตุหลักที่ทำให้เกิด วัยทอง อาการ ต่างๆ ซึ่งอาการเหล่านี้อาจเริ่มต้นขึ้นในช่วงก่อนเข้าสู่วัยทอง หรือที่เรียกว่า “ช่วงก่อนหมดประจำเดือน” (Perimenopause) ได้หลายปี และมีความรุนแรงแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล โดยทั่วไปจะเกิดกับผู้หญิงอายุระหว่าง 45 ถึง 55 ปี แต่ก็อาจเกิดขึ้นเร็วกว่านั้นได้เช่นหันนะคะ (2) มาดูกันค่ะว่ามีสัญญาณอะไรบ้างที่เราควรสังเกต (2),(4)
อาการสุดคลาสสิกที่คนนึกถึงเป็นอันดับแรก จู่ๆ ก็รู้สึกร้อนทั่วร่างกายโดยเฉพาะช่วงบน ตามมาด้วยผิวหนังแดงและเหงื่อออก
คืออาการร้อนวูบวาบที่เกิดขึ้นตอนนอน อาจรุนแรงจนทำให้ต้องตื่นขึ้นมากลางดึกในสภาพที่เสื้อผ้าและที่นอนเปียกชุ่ม
อาจเป็นผลมาจากเหงื่อออกตอนกลางคืน หรือเกิดจากความวิตกกังวลที่เพิ่มขึ้นในช่วงวัยนี้ ทำให้คุณภาพการนอนลดลง
ความผันผวนของฮอร์โมนส่งผลโดยตรงต่อสารเคมีในสมอง ทำให้รู้สึกหงุดหงิดง่าย เศร้า หรือวิตกกังวลโดยไม่มีสาเหตุชัดเจน
เป็นสัญญาณแรกๆ ของช่วงก่อนเข้าวัยทอง (Perimenopause) รอบเดือนอาจจะสั้นลง ยาวขึ้น มาถี่ขึ้น หรือห่างออกไป และปริมาณประจำเดือนก็ไม่แน่นอน
ผนังช่องคลอดบางลงและมีความยืดหยุ่นน้อยลง ทำให้รู้สึกแห้ง ไม่สบาย และอาจเจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์
เป็นผลกระทบจากทั้งการเปลี่ยนแปลงทางร่างกายและอารมณ์
คอลลาเจนในผิวลดลง ทำให้ผิวขาดความชุ่มชื้นและเกิดริ้วรอยง่ายขึ้น เส้นผมก็อาจจะบางและขาดร่วงได้ง่ายกว่าเดิม
ระบบเผาผลาญทำงานช้าลง ทำให้สะสมไขมันได้ง่ายขึ้น แม้จะมีพฤติกรรมการกินและออกกำลังกายเหมือนเดิม
รู้สึกความคิดไม่เฉียบคมเหมือนเคย มีปัญหาในการจดจ่อหรือจำเรื่องต่างๆ
รู้สึกไม่มีเรี่ยวแรงทั้งที่ไม่ได้ทำกิจกรรมที่หนักหน่วง อาจเป็นผลพวงมาจากการนอนหลับไม่เพียงพอ
หลายคนอาจไม่ทราบว่าอาการปวดตามข้อต่อ กล้ามเนื้อ หรือปวดเมื่อยตามตัว ก็เป็นหนึ่งในอาการที่พบได้บ่อยในช่วงวัยทอง
อาจรู้สึกว่าหัวใจเต้นเร็วหรือแรงผิดปกติ ซึ่งเป็นผลจากความผันผวนของฮอร์โมน แต่หากมีอาการบ่อยครั้งควรปรึกษาแพทย์เพื่อความแน่ใจ
บางคนอาจมีอาการปวดศีรษะไมเกรนบ่อยขึ้นหรือรุนแรงขึ้นในช่วงนี้
อาจรู้สึกว่าเต้านมมีความนิ่มและหย่อนคล้อยลง
หลายคนอาจไม่เคยรู้มาก่อนว่า ผู้ชายก็มีการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนเมื่ออายุมากขึ้นได้เช่นกัน แม้จะไม่เหมือนกับวัยหมดประจำเดือนในผู้หญิงก็ตาม ภาวะนี้เราเรียกว่า ภาวะฮอร์โมนเพศชายต่ำตามอายุ (Andropause) หรือบางทีก็เรียกว่า ภาวะพร่องฮอร์โมนเพศชาย ปกติแล้ว ฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนในผู้ชายจะค่อย ๆ ลดลงเรื่อย ๆ ตามอายุ เฉลี่ยประมาณ 1% ต่อปี ซึ่งเป็นการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นช้า ๆ และไม่รุนแรงเท่าในผู้หญิงที่ฮอร์โมนเอสโตรเจนจะลดลงอย่างรวดเร็วในช่วงวัยหมดประจำเดือน ด้วยเหตุนี้ ผู้เชี่ยวชาญบางคนจึงไม่ค่อยใช้คำว่า “หมดประจำเดือนในผู้ชาย” เพราะการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนในเพศชายไม่ได้รุนแรงหรือส่งผลกระทบมากเท่าในผู้หญิง
อย่างไรก็ตาม สำหรับผู้ชายบางคน การที่ฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนลดลงอาจทำให้เกิดอาการต่าง ๆ ได้ เช่น อ่อนเพลียง่าย อารมณ์แปรปรวน สมรรถภาพทางเพศลดลง หรือแม้กระทั่ง ภาวะซึมเศร้า ถึงแม้อาการเหล่านี้จะค่อย ๆ เกิดขึ้นทีละน้อยตลอดหลายปี หรือหลายสิบปี จนบางคนอาจไม่ทันสังเกตเห็นเลยด้วยซ้ำ
ดังนั้น วัยทอง อาการ ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในผู้หญิงเท่านั้นค่ะ ผู้ชายก็สามารถพบกับการเปลี่ยนแปลงของสุขภาะในช่วงวัยกลางคนได้เช่นกัน (4)
คำตอบคือ เป็นไปได้ค่ะ แม้โดยทั่วไปผู้หญิงมักเข้าสู่วัยหมดประจำเดือนเมื่ออายุประมาณ 45–55 ปี แต่ก็มีบางคนที่เริ่มมีสัญญาณของ “วัยทองก่อนวัย” ตั้งแต่อายุยังไม่ถึง 40 หรือเพียงราว ๆ 40 ปีต้น ๆ สาเหตุของภาวะหมดประจำเดือนก่อนวัยอันควรมีได้หลายปัจจัย เช่น ผลข้างเคียงจากการรักษามะเร็ง การผ่าตัดรังไข่ หรือภาวะสุขภาพบางอย่างที่ส่งผลต่อระบบฮอร์โมน และในบางราย อาจไม่มีสาเหตุที่ชัดเจน โดยรวมแล้ว สิ่งใดก็ตามที่รบกวนการทำงานของรังไข่ หรือขัดขวางการผลิตฮอร์โมนเอสโตรเจนในร่างกาย ก็สามารถนำไปสู่ภาวะหมดประจำเดือนได้ทั้งสิ้น
หากคุณเริ่มรู้สึกถึงความเปลี่ยนแปลงบางอย่าง เช่น รอบเดือนเริ่มมาไม่สม่ำเสมอ อารมณ์แปรปรวน ร้อนวูบวาบ เหนื่อยง่าย หรือมีปัญหาเรื่องการนอนหลับ การพูดคุยกับแพทย์เพื่อรับการตรวจวินิจฉัยอย่างเหมาะสมก็เป็นเรื่องสำคัญค่ะ เพราะยิ่งรู้เร็ว ก็ยิ่งสามารถดูแลและปรับตัวได้อย่างเหมาะสมมากขึ้น (5)
การรับมือกับอาการวัยทองคือการดูแลตัวเองแบบองค์รวม เพื่อปรับสมดุลของร่างกายและจิตใจให้ผ่านช่วงเวลานี้ไปได้อย่างราบรื่นที่สุดความจริงแล้ว วัยหมดประจำเดือนเป็นกระบวนการตามธรรมชาติ บางคนอาจไม่จำเป็นต้องรักษา แต่ถ้ามีอาการที่รบกวนชีวิต เช่น ร้อนวูบวาบ ช่องคลอดแห้ง อารมณ์แปรปรวน หรือปัญหาการนอน ควรปรึกษาแพทย์เพื่อวางแผนการดูแลที่เหมาะสม (4)
การบำบัดด้วยฮอร์โมน (Hormone Therapy: HT / HRT)
ฮอร์โมนที่ใช้มี 2 รูปแบบ
*ข้อควรระวัง: ฮอร์โมนมีทั้งประโยชน์และความเสี่ยง เช่น เพิ่มโอกาสเกิดลิ่มเลือดหรือมะเร็งบางชนิด ควรให้แพทย์ประเมินรายบุคคล
เหมาะสำหรับผู้ที่หลีกเลี่ยงฮอร์โมน เช่น ผู้ที่มีประวัติมะเร็งเต้านม ลิ่มเลือด หรือมีโรคประจำตัวบางอย่าง
หลีกเลี่ยงคาเฟอีน อาหารรสจัด ควบคุมน้ำหนัก ออกกำลังกายสม่ำเสมอ รับประทานอาหารที่มีไฟโตเอสโตรเจน เช่น ถั่วเหลือง ถั่วเลนทิล เมล็ดแฟลกซ์
ฝึกโยคะ ทำสมาธิ เข้าร่วมกลุ่มพูดคุยหรือกลุ่มสนับสนุน
เช่น ยาคุมกำเนิด ยาต้านซึมเศร้า (SSRI/SNRI) ยารักษาอาการชัก (เช่น กาบาเพนติน) ยาคลายร้อนวูบวาบ (เฟโซลิเนแทนต์) ยาออกซีบิวตินิน ครีมหรือสารหล่อลื่นสำหรับช่องคลอด
ไม่ว่าจะเลือกใช้วิธีใด ควรปรึกษาผู้ให้บริการสุขภาพเพื่อประเมินอาการ ความเหมาะสม และความปลอดภัย วิธีที่ดีที่สุดสำหรับแต่ละคนอาจแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับอายุ สุขภาพ และความต้องการของร่างกาย หากอาการต่างๆ รบกวนการใช้ชีวิตประจำวันมาก การเข้าพบเพื่อปรีึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญก็เป็นทางเลือกที่ดีในการขอคำแนะนำเพิ่มเติมนะคะ
วัยทองเป็นช่วงเปลี่ยนผ่านตามธรรมชาติที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของระดับฮอร์โมน ทำให้เกิดอาการได้หลากหลายตั้งแต่อาการทางกายภาพ เช่น ร้อนวูบวาบ นอนไม่หลับ ปวดเมื่อยตามตัว ไปจนถึงการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ เช่น หงุดหงิดง่าย วิตกกังวล ซึ่งอาการเหล่านี้สามารถเริ่มต้นได้ตั้งแต่วัย 40 ต้นๆ ในช่วงก่อนหมดประจำเดือน การรับมือที่ดีที่สุดคือการดูแลตัวเองแบบองค์รวมผ่านการปรับโภชนาการ การออกกำลังกายสม่ำเสมอ การจัดการความเครียด และการใส่ใจคุณภาพการนอน ซึ่งจะช่วยบรรเทาอาการและส่งเสริมคุณภาพชีวิตที่ดีในช่วงวัยนี้ได้
1.jeanhailes: Menopause (Thai) – วัยหมดประจำเดือน
2.World Health Organization: วัยหมดประจำเดือน
3.nhs.uk: ภาพรวม-วัยหมดประจำเดือน
*บทความนี้มีจุดประสงค์เพื่อให้ข้อมูลเบื้องต้นเท่านั้น ไม่ได้มีเจตนาในการให้คำแนะนำทางการแพทย์, การวินิจฉัย, หรือการรักษา หากมีข้อกังวลหรือคำถามเกี่ยวกับสุขภาพ ควรปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญเสมอ
บริษัท นิวทริชั่น ไซเอนซ์ แลบบอราทอรี่ (ประเทศไทย) จํากัด เลขที่ 9 ซอยศรีนคริทร์ 38 แขวงหนองบอน เขตประเวศ กรุงเทพฯ 10250
02-123-3860
จันทร์ - ศุกร์ 08.00 - 17.00 น.
